W Polsce wciąż nie wszystkie budynki spełniają wymagania przeciwpożarowe i obecne standardy budownictwa. Zwłaszcza stare obiekty mieszkaniowe wymagają modernizacji i dostosowania zabezpieczeń ppoż. do obowiązujących przepisów. Szczególnie ważne jest dostosowanie klatek do przepisów przeciwpożarowych i umożliwienie bezpiecznej ewakuacji.

Polski rynek mieszkaniowy a obowiązujące przepisy przeciwpożarowe

Na polskim rynku mieszkaniowym dominuje budownictwo sprzed 1990 roku, kiedy to wymagania przeciwpożarowe nie były sprecyzowane. Wiele zmian w zakresie ochrony pożarowej wprowadziło dopiero aktualnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Nadal nie wszystkie budynki spełniają wymagania przeciwpożarowe i obecne standardy budownictwa. Wiele ze starych obiektów wymaga dostosowania zabezpieczeń i w związku z tym remontu i zabezpieczenia dróg ewakuacyjnych na wypadek pożaru.

Niniejszy artykuł pokrótce omawia aktualne przepisy przeciwpożarowe i wymogi, jakie są stawiane zarządcom budynków i inwestorom, w kontekście renowacji starszych obiektów budowlanych. Szczególne znaczenie będzie mieć tu dostosowanie klatek do przepisów przeciwpożarowych.

Dostosowanie budynku do przepisów ppoż. – kiedy jest konieczne

Zarządca budynku, który poddaje obiekt unowocześnieniu, bardzo często musi dostosować istniejące w nim rozwiązania do obecnych przepisów ochrony przeciwpożarowej. Dzieje się tak z uwagi na orzeczenia sądów administracyjnych. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazuje, że

[…] istnienie budynku, który wprawdzie został wybudowany pod rządami »starego« prawa, ale istnieje i jest użytkowany pod rządami »nowego« prawa jest zdarzeniem »ciągłym« albo sytuacją trwającą także po wejściu w życie nowej ustawy. Zatem wprowadzenie nowych wymogów ochrony przeciwpożarowej dla takich budynków jest działaniem retrospektywnym prawa, a nie działaniem retroaktywnym. Trudno też zaprzeczyć istnieniu ważkiego interesu publicznego we wprowadzeniu nowych, skuteczniejszych środków ochrony przeciwpożarowej. Chodzi przecież o ochronę życia ludzkiego i mienia o znacznej wartości. Nie można też ograniczać ustawodawcy w dostosowaniu wymogów ochrony przeciwpożarowej do zmieniających się warunków społecznych. W szczególności dotyczy to właśnie budynków, które z natury rzeczy istnieją bardzo długo. Ustawodawca musi mieć w tej sytuacji swobodę w dostosowaniu ochrony przeciwpożarowej także istniejących budynków do postępów w nauce (nowe, skuteczniejsze środki ochrony przeciwpożarowej), czy zwiększenia się zagrożeń związanych z pożarami (wzrost zaludnienia, zagęszczenie zabudowy).

Z tych wszystkich względów Naczelny Sąd Administracyjny uznał, iż zastosowanie nowych wymogów ochrony przeciwpożarowej do wcześniej wybudowanych budynków nie narusza art. 2 Konstytucji RP, w szczególności zawartego w tym przepisie zakazu [1].

Jeżeli obiekt nie spełnia wymogów technicznych co do sprawnej ewakuacji ludzi z miejsc zagrożonych pożarem, na zarządcy ciąży obowiązek dostosowania budynku do obecnych wymagań przeciwpożarowych. Uznaje się, że obiekt nie odpowiada wymogom technicznym i stwarza zagrożenie dla życia ludzi, gdy występujące w nim warunki techniczne nie zapewniają możliwości ewakuacji użytkowników. Podstawą do uznania, że warunki techniczne nie zostały spełnione, mogą być:

szerokość przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego albo biegu bądź spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejsza o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno-budowlanych; długość przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większa o ponad 100 % [sic] od określonej w przepisach techniczno-budowlanych; występowanie w pomieszczeniu strefy pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL li lub ZL V albo na drodze ewakuacyjnej: a) okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub kapiącego pod wpływem ognia, bądź wykładziny podłogowej z materiału łatwo zapalnego, b) okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, jeżeli nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji; niewydzielenie ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych; niezabezpieczenie przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych, w sposób w nich określonych […].

Remont klatki schodowej w bloku – wymagania prawne dla pionowych dróg ewakuacyjnych

Dostostosowanie klatek do przepisów przeciwpożarowych często wymaga od zarządcy budynku lub inwestora zastosowania systemów oddymiania, których zadaniami są wykrycie i zasygnalizowanie obecności dymów, a także oddymienie oraz przewietrzenie klatek, przedsionków i dróg ewakuacyjnych.

Ważnym dokumentem, który zawiera ocenę stanu ochrony przeciwpożarowej w obiekcie, jest ekspertyza ppoż. Podane w niej rozwiązania mają dostosować budynek, obiekt budowlany lub teren do przepisów przeciwpożarowych. Dokument ten przedstawia koncepcję bezpieczeństwa sporządzoną przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych. Ekspertyzę ppoż. trzeba uzyskać, jeżeli chcemy podjąć działania modernizacyjne lub zmienić sposób użytkowania budynku.

Ekspertyzę przeciwpożarową należy sporządzić także wtedy, gdy w budynku panują niebezpieczne warunki, zagrażające życiu lub zdrowiu mieszkańców. Brak drogi ewakuacyjnej również jest podstawą do ingerencji rzeczoznawcy ppoż.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690 z późniejszymi zmianami) stanowi, że w budynkach:

• niskim (N) [1], zawierającym strefą pożarową ZL II,
• średniowysokim (SW) [2], zawierającym strefę pożarową ZL I [3], ZL II [4], ZL III [5] lub ZL V [6],
• niskim (N) i średniowysokim (SW), zawierającym strefę PM7 o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m² lub pomieszczenie zagrożone wybuchem,

klatki schodowe obudowane i zamykane drzwiami dymoszczelnymi powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu, uruchamiane samoczynnie poprzez system wykrywania dymu. [7] Z kolei § 246 ust. 2 i 5 tego rozporządzenia wskazuje, że w budynkach wysokich (W) dla stref ZL IV [8] i PM oraz w budynkach wysokościowych (WW) dla stref ZL IV (pod pewnymi warunkami) klatki schodowe stanowiące drogę ewakuacyjną powinny być wyposażone w urządzenia do usuwania dymu.

Wymogi dotyczące klatek niezabezpieczonych przez systemy oddymiania

Jeżeli klatka schodowa nie jest zabezpieczona przez system oddymiania  lub system zapobiegania zadymieniu (nadciśnieniowy), długość drogi ewakuacyjnej (wzdłuż biegów i spoczników) wlicza się do długości dojścia ewakuacyjnego. Zgodnie z takimi wyliczeniami na jedną kondygnację klatki schodowej przypada co najmniej 12 m, a więc może to powodować przekroczenie dopuszczalnej długości dojścia ewakuacyjnego przy jednym kierunku ewakuacji. Dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych w strefach pożarowych, chronionych samoczynnymi urządzeniami oddymiającymi uruchamianymi za pomocą systemu wykrywania dymu, mogą zostać powiększone o 50% [1]. Wspomniane przekroczenie dopuszczalnej długości dojścia ewakuacyjnego dotyczy:

• budynków użyteczności publicznej (wszystkich średniowysokich i wielu niskich),
• budynków mieszkalnych wielorodzinnych (głównie średniowysokich, w których zapewniony jest tylko jeden kierunek ewakuacji, oraz niektórych niskich).

Dostosowanie budynku do przepisów ppoż. – systemy oddymiania klatek schodowych

W przypadku pożaru klatki schodowe możemy zabezpieczyć poprzez system:

• oddymiania – gdy klatka schodowa jest wyposażona w urządzenia do usuwania dymu i gorących gazów pożarowych (system mechaniczny ZODIC-M oraz grawitacyjny ZODIC-G),
• zapobiegania zadymieniu – gdy klatka schodowa jest wyposażona w urządzenia, które wytwarzają w niej nadciśnienie (tzw. systemy nadciśnieniowe, iSWAY).

Systemy ZODIC przeznaczone są przede wszystkim do budynków niskich i średniowysokich, w których zgodnie z przepisami krajowymi można zamontować systemy oddymiania klatek schodowych. O urządzeniach tego typu warto pamiętać przy modernizacji klatek schodowych w blokach, jeżeli obejmuje ona dostosowanie do przepisów przeciwpożarowych. W takich przypadkach doskonale sprawdzają się systemy ZODIC-G lub ZODIC-M. Każdy z nich został zaprojektowany w taki sposób, aby jak najefektywniej zabezpieczać klatki schodowe przed zadymieniem, umożliwiać bezpieczną ewakuację i akcję ratowniczą służb pożarowych.

System oddymiania klatki schodowej powinien się składać głównie z klap dymowych lub wyrzutni ściennej, otwieranych automatycznie, lub wentylatora nawiewnego ze zmiennym wydatkiem powietrza, przepustnic, ręcznego przycisku sterowania oddymianiem „włącz/wyłącz”, urządzenia sterującego (centralki), urządzenia zasilającego, napędów elektromechanicznych, siłowników, przewodów zasilania i sterowania, źródła zasilania oraz czujników dymu.

Dostosowanie klatek do przepisów przeciwpożarowych – charakterystyka systemu ZODIC

Charakterystyka ogólna systemu grawitacyjnego ZODIC-G:

• System zapewnia odprowadzenie dymu z klatki schodowej poprzez wykorzystanie naturalnego przepływu powietrza i dymu, wywołanego ciągiem kominowym i stratyfikacją termiczną dymu podczas pożaru.
• Jako element oddymiający można stosować tylko klapę dymową w stropie klatki.
• Kompensacja powietrza następuje poprzez automatyczne otwarcie drzwi do klatki na parterze lub za pomocą czerpni ściennej.

Charakterystyka ogólna systemu wspomaganego nawiewem mechanicznym ZODIC-M:

• Odprowadzenie dymu następuje poprzez wymuszony mechanicznie przepływ powietrza i dymu przez klatkę schodową.
• Jako element oddymiający można zastosować klapę dymową w stropie klatki lub wyrzutnię ścienną (elementy upustowe dymu zawsze mają listwy pomiarowe).
• Kompensacja powietrza następuje poprzez nawiew mechaniczny do klatki schodowej w jej dolnej części (wentylatory ze zmiennym i regulowanym wydatkiem powietrza).
• Instalacja nawiewu mechanicznego ogranicza wpływ zjawisk naturalnych, kształtujących przepływ powietrza i dymu, na efektywność oddymiania klatki.

Literatura:

[1] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 sierpnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1144/06; podobnie NSA w wyroku z dnia 20 marca 2013 r., sygn. akt II OSK 2253/11.

[2] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowalnych i terenów, § 16 ust. 2.

[3] Warunki Techniczne. Niskie (N) – do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie

[4] Warunki Techniczne. Średniowysokie (SW) – ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości od ponad 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie

[5] Warunki Techniczne. ZL I – budynki zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się

[6] Warunki Techniczne. ZL II – budynki przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych.

[7] Warunki Techniczne. ZL III – budynki użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.

[8] Warunki Techniczne. ZL V – budynki zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.

[9]  (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami)