Zagrożenie pożarowe w miejscach pracy występuje nie tylko tam, gdzie prowadzi się działania o wysokim ryzyku zajęcia ogniem, ale także w biurach, sklepach czy zakładach, które na co dzień nie mają styczności z otwartymi źródłami ognia i iskier. Z tego też powodu obowiązujące Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, nakazuje stosowanie odpowiednich rozwiązań przeciwpożarowych. Rozwiązania te pozwalają zarówno uniknąć pożaru w zakładzie pracy, jak i szybko i skutecznie ugasić ogień, jeżeli jednak się on pojawi.

Statystyki dotyczące pożarów

• W Polsce rocznie wybucha ponad 27 tysięcy pożarów budynków mieszkalnych.
• Każdego roku w pożarach ginie ok. 500 osób.
• 95% ofiar zatruwa się gazami.
• 70% ofiar zostaje zaskoczonych przez pożar w nocy.
• Ponad 4000 osób jest rannych w wyniku pożarów.
• Straty w mieniu w wyniku pożarów szacuje się na 1,3 mld zł rocznie1.
• Czujki dymu zmniejszają liczbę ofiar pożarów o ok. 50%.

Instalacje elektryczne oraz niesprawne urządzenia elektryczne stanowiły 19,58% przyczyn wszystkich pożarów w latach 2000–2019. Pomimo znacznego spadku w 2014 r. oraz nieznacznego spadku w ostatnich kilku latach procentowa liczba pożarów powodowanych przez niesprawne instalacje elektryczne lub niesprawne urządzenia elektryczne utrzymuje się na wysokim poziomie.
Powyższe zestawienie dotyczy pożarów, których przyczyną była instalacja elektryczna w budynkach. Powstały one na podstawie wybranych statystyk Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej2.

Jak powstaje pożar

Najczęstszymi przyczynami powstawania pożarów są:

• podpalenia,
• niewłaściwe obchodzenie się z ogniem,
• pozostawienie otwartego ognia bez nadzoru,

a ponadto:

• niewłaściwa organizacja pracy, np. brak nadzoru, brak oznakowań o zakazie palenia,
• wyładowania atmosferyczne – brak urządzeń odgromowych bądź ich niewłaściwy rodzaj,
• elektryczność statyczna – brak instalacji uziemiających,
• nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrotermicznych,
• nieprawidłowa eksploatacja przewodów kominowych,
• nieostrożność w trakcie prowadzenia prac pożarowo niebezpiecznych – spawania, cięcia, zgrzewania, podgrzewania materiałów,
• wady lub niewłaściwe użytkowanie urządzeń elektrycznych – przeciążenia, zwarcia, łuk elektryczny,
• reakcje chemiczne wynikające z pokrewieństwa materiałów,
• reakcje chemiczne w technologii i składowaniu oraz mieszaniu cieczy łatwo zapalnych,
• mechaniczne – niewłaściwa eksploatacja urządzeń i maszyn – tarcie elementów, iskry mechaniczne.

Pożary mogą mieć różne przyczyny. Jak widzimy, często winny jest czynnik ludzki, a w takich wypadkach najpowszechniejszą przyczyną są zaniedbania. O takim pożarze mówimy, że ma charakter antropogeniczny, czyli związany z działalnością człowieka. Bardzo często zaprószenie ognia stanowi następstwo wad urządzeń elektrycznych (np. zwarcia). Wiele instalacji jest wykonanych z aluminium, a zabezpieczenia instalacji są często niesprawne lub niepoprawnie dobrane.

Droga ewakuacji i ucieczki przed pożarem

Naturalną drogą ucieczki w chwili pożaru jest klatka schodowa – najczęściej jedyne miejsce, które może uratować nam życie. Zgodnie z zasadami BHP pracownicy powinni opuścić budynek drogą ewakuacji, odpowiednio oznaczoną i przygotowaną do tego celu.

Jakie są wymogi dotyczące klatki schodowej?

Według Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie: 

1. Klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną w budynku wysokim (W) dla stref pożarowych innych niż ZL IV i PM oraz w budynku wysokościowym (WW), powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu.
2. Klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną w budynku wysokim (W) dla strefy pożarowej PM, powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.

Należy dbać o drożność dróg ewakuacyjnych. Na ogólnodostępnych korytarzach i klatkach schodowych nie wolno gromadzić ani przechowywać przedmiotów o dużych gabarytach, takich jak rowery i meble, a także książek czy innych materiałów palnych. Utrudniają one ewakuację, a jeżeli zostaną objęte pożarem, przyspieszą jego rozprzestrzenianie oraz staną się źródłem trujących gazów i bardzo wysokiej temperatury. Bezpieczną ewakuację należy zaplanować zawczasu; upewnić się, że każdy wie, jak opuścić zagrożone pomieszczenia. 

Skuteczna wentylacja zapewnia o wiele większe bezpieczeństwo pożarowe w budynku

Według bryg. Karola Kierzkowskiego (rzecznika prasowego komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej) w budynkach użyteczności publicznej, w tym w biurach, wybucha mniej pożarów niż w mieszkaniach i domach prywatnych. Skuteczne zabezpieczenia, czyli właściwa wentylacja i czujki, pomagają w bezpieczny sposób zapobiegać tragediom związanym z ogniem. W tabelach poniżej przedstawiamy statystykę pożarów w rożnego rodzaju obiektach w 2021 roku z podaniem osób rannych i śmiertelnych.  

Systemy wentylacji zapewniają bezpieczeństwo i chronią przed wybuchem pożaru lub minimalizują straty. Dlatego warto więcej o nich wiedzieć i zadbać o ich instalację nie tylko w budynkach publicznych.
SMAY, producent systemów wentylacyjnych, zapewnia ochronę ludzi i mienia w budynkach na wypadek pożaru.  

Systemy i urządzenia wentylacji przemysłowej możemy podzielić ze względu na funkcję, jaką mają pełnić w budynku. Firma SMAY oferuje komplet urządzeń i zestawów, których zadaniem jest po pierwsze odprowadzenie dymu i ciepła ze stref objętych pożarem, po drugie usuwanie zanieczyszczeń (szkodliwych substancji), a po trzecie nadciśnieniowa ochrona dróg pożarowych. 

Systemy ZODIC to kompletne zestawy urządzeń do odprowadzania dymu i ciepła z klatek schodowych. Zapewniają one odpowiedni poziom bezpieczeństwa ludzi oraz warunki do prowadzenia ewakuacji, akcji gaśniczej i działań ratowniczych. Systemy te: 

• podnoszą poziom bezpieczeństwa ludzi poprzez wyższy standard zabezpieczenia budynku,
• łagodzą warunki dla inwestycji, umożliwiając wydłużenie dojść ewakuacyjnych w budynku,
• stanowią alternatywę dla systemów zapobiegających zadymieniu klatek schodowych (tzw. systemów nadciśnieniowych).

Systemy oddymiania dzielimy na: 

• system oddymiania ZODIC-G z grawitacyjnym napływem powietrza kompensacyjnego,
• system oddymiania ZODIC-M z powietrzem kompensacyjnym dostarczanym w sposób mechaniczny.

Charakterystyka ogólna systemu grawitacyjnego ZODIC-G 

• System odprowadza dym z klatki schodowej poprzez wykorzystanie naturalnego przepływu powietrza i dymu, wywołanego ciągiem kominowym i stratyfikacją termiczną dymu podczas pożaru.
• Kompensacja powietrza następuje poprzez automatyczne otwarcie drzwi do klatki na parterze, okna lub za pomocą czerpni ściennej.

Charakterystyka ogólna systemu wspomaganego nawiewem mechanicznym ZODIC-M 

• System odprowadza dym poprzez wymuszony mechanicznie przepływ powietrza i dymu przez klatkę schodową.
• Kompensacja powietrza następuje poprzez nawiew mechaniczny do klatki schodowej w jej dolnej części (wentylatory ze zmiennym i regulowanym wydatkiem powietrza).
• Z uwagi na zastosowanie instalacji nawiewu mechanicznego wpływ zjawisk naturalnych kształtujących przepływ powietrza i dymu na efektywność oddymiania klatki jest ograniczony.

Zdjęcie 1. System ZODIC-G 

Oddymianie klatki schodowej na przykładzie symulacji pożaru

Pożar może być kontrolowany, czyli można przeprowadzić symulację pożaru, co daje nam cenną wiedzę, jak skutecznie ochronić ludzi, ugasić ogień i sprawnie oddymić pomieszczenie.

Właśnie system ZODIC-M powstał dzięki badaniom prowadzonych w warunkach rzeczywistych pożarów w ramach projektu „Bezpieczna ewakuacja”. Celem projektu było sprawdzenie, czy stosowane powszechnie w Polsce systemy zabezpieczania klatek schodowych są skuteczne i zapewniają odpowiedni poziom bezpieczeństwa ludzi w budynkach oraz warunki do prowadzenia ewakuacji i akcji gaśniczej. To pierwszy tego typu projekt w Polsce i jeden z nielicznych w Europie na taką skalę.

W ramach projektu przeprowadzono sześć pożarów i ok. 80 prób ogniowych w wielokondygnacyjnym budynku znalezionym specjalnie na potrzeby projektu. W projekcie wzięło udział ponad 100 osób: pracowników budowlanych, projektantów wentylacji pożarowej, analityków i niezależnych ekspertów, strażaków i pracowników uczelni, organizatorów.

Podsumowanie tych badań zostało zaprezentowane w trakcie konferencji pt. „Bezpieczna ewakuacja”, która odbyła się w hali Expo Silesia w Sosnowcu 2 czerwca 2016 r. Podczas spotkania uczestnicy mogli na własne oczy oglądać jedną z prób pożarowych w budynku testowym.

Szczegóły projektu dostępne są na stronie www.bezpiecznaewakuacja.pl. 

Zdjęcie 2. System ZODIC-M

Przykłady projektowania systemów oddymiania klatek schodowych i więcej praktycznych wskazówek dostępnych jest w przewodniku do projektowania Systemy oddymiania klatek schodowych ZODIC.

1. Źródło: Statystyki pożarów budynków, elektro.info.pl [online], 4 maja 2020 [dostęp: 22 marca 2022]. Dostępny w internecie: https://www.elektro.info.pl/artykul/ochrona-ppoz/157443,statystyki-pozarow-budynkow.
2. Źródło: strona WWW Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej [online; dostęp: 17 marca 2022]. Dostępny w internecie: www.kgpsp.gov.pl.